Shakespeare liet Hamlet zeggen dat het doel van
ware kunst is om de natuur een spiegel voor te
houden, opdat we betere mensen worden. Kunst,
in dit geval film, is geen concurrent van wetenschappelijke
kennis, eerder een bondgenoot.
Natuurlijk kan film vruchtbaar worden gebruikt
ter illustratie van een wetenschappelijke theorie,
maar als zij werkelijk een spiegel is die ons betere
mensen kan maken, heeft zij meer te bieden.
Illustratie is een feest der herkenning. Voor reflectie
moet een film voldoende complex en mysterieus
zijn. De maker moet dusdanig fundamenteel
kunnen denken dat het bijzondere (de personages,
het verhaal) voldoende diepte krijgt (1).
Een begenadigde regisseur schenkt een unieke
ervaring die het voor de hand liggende weer ongrijpbaar
maakt. Want zoals de Britse psychiater
en literair criticus McGilchrist stelt: “Een ervaring
is een relatie tussen mij en de omgeving, net als
een menselijke relatie.” Je beïnvloedt elkaar. De
film kijkt ook naar ons (2). Een gearticuleerde
ervaring kan ons begrip veranderen en zo leiden
tot nieuwe kennis. Geen gedistilleerde rationele
kennis – dan kan de regisseur beter een essay
schrijven – maar meer intuïtieve kennis die een
verbond kan aangaan met wetenschappelijke
kennis.
Dit geeft meteen de grens aan van deze methode.
U kijkt door de ogen van de recensent. En hij
zal, zoals de psychotherapeut Van Dantzig in zijn
prachtige reeks filmbeschouwingen aangaf, daarbij
noodzakelijkerwijs zijn prereflexiviteit moeten
expliciteren en van daaruit verder gaan. Een andere
kijker kijkt met andere ogen (3). En idealiter
zal, wanneer ook de andere kijker zich uitspreekt
– hetzij door expliciete (wetenschappelijke)
kennis, hetzij door impliciete kennis – meer en
verfijnder kennis ontstaan. Vooralsnog ben ik als
recensent aan zet. Ik zal in deze nieuwe rubriek
Film & trauma die andere manier van kijken op
z’n staart proberen te trappen en u hopelijk kunnen
verleiden tot het bekijken en ervaren van de
film. En wie weet tot explicatie…
1. M.C. Nussbaum. Stages of thought (2008)
2. I. McGilchrist. The Master and his Emissary
(2009)
3. A. van Dantzig. Films – voor gezien getekend
(1993)
EM11_Film_en_trauma_Krigen